អត្ថបទ ចេញពី៖ https://zhuanlan.zhihu.com/p/60160181
ចាប់តាំងពីការបង្កើតឡើងនៅដើមសតវត្សទី ៧ រហូតដល់ការសោយទិវង្គតនៅសតវត្សទី ១៥ រាជវង្សអង្គរគឺជាអាណាចក្រដែលមានភាពរុងរឿងបំផុតនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ទឹកដីនេះធ្លាប់មានព្រំប្រទល់ជាប់សមុទ្រចិនខាងត្បូងនៅខាងកើត ជាប់តំបន់កណ្តាលនៃប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ានៅខាងលិច និងជាប់ឧបទ្វីបម៉ាឡេនៅភាគខាងត្បូង។ ឡាវ ចំប៉ា (ឥឡូវជាផ្នែកខាងត្បូងនៃវៀតណាមកណ្តាល) និងផ្នែកខ្លះនៃប្រទេសថៃស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងនៃរាជវង្សអង្គរ។ (ដកស្រង់ចេញពី "កំណត់ត្រាប្រជាជាតិ៖ កម្ពុជា")
ទឹកដីនៃរាជវង្សអង្គរ រូបភាពពីអ៊ីនធឺណិត
ក្នុងរយៈពេលជាង ៦០០ ឆ្នាំមកហើយនារាជវង្សអង្គរ មានស្តេចសំខាន់ៗជាច្រើនព្រះអង្គ ដែលគ្រប់គ្រងអាណាចក្រឱ្យមានភាពរស់រាន ទើបប្រជាជនជំនាន់ក្រោយអាចទស្សនាអរិយធម៌ដ៏អស្ចារ្យនៅក្នុងតំបន់អង្គរនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។
បន្ទាប់ពីការតស៊ូ និងការប្រមូលផ្ដុំនៃបុព្វបុរសជាច្រើនជំនាន់មក ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ បានប្រកាសខ្លួនជាអធិរាជនៃពិភពលោកនៅឆ្នាំ ៨០២ នៃគ.ស។ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីនៅរលួស ចម្ងាយ ៣០ គីឡូម៉ែត្រពីភាគឦសាននៃតំបន់អង្គរនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។
រម្មណីយដ្ឋានបេតិកភណ្ឌរលួសបានបង្ហាញពីប្រវត្តិសាស្ត្រដំបូងនៃរាជវង្សអង្គរ និងជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់នៃប្រាសាទអង្គរទាំងមូល។ នៅទីនេះមានប្រាសាទសំខាន់ៗចំនួនបី គឺប្រាសាទបាគងដែលសាងសង់ដោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៣ ប្រាសាទព្រៃគោ សាងសង់ដោយឥន្ទ្រវរ្ម័នទី ១ និងប្រាសាទលលៃ កសាងដោយព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១។
រម្មណីយដ្ឋានបេតិកភណ្ឌរលួស រូបភាពមកពីអ៊ីនធឺណិត
ប្រាសាទលលៃ រូបភាពមកពីអ៊ីនធឺណិត
ប្រាសាទព្រៃគោ រូបភាពមកពីអ៊ីនធឺណិត
ប្រាសាទបាគង រូបភាពមកពីអ៊ីនធឺណិត
ដោយសារភូមិរលួសទាបពេក និងងាយនឹងមានទឹកជំនន់ (កម្ពុជាមានរដូវប្រាំងរយៈពេលកន្លះឆ្នាំ និងរដូវវស្សាដោយមានភ្លៀងធ្លាក់ខ្លាំងរយៈពេលកន្លះឆ្នាំ) ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១ សម្រេចចិត្តផ្លាស់រាជធានីទៅភ្នំបាខែងក្នុងតំបន់អង្គរ ដោយបើកជំពូកថ្មីក្នុងសម័យរាជវង្សអង្គរ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក រាជធានីនៃរាជវង្សអង្គរត្រូវបានរក្សា នៅក្នុងតំបន់នេះ។
ប្រាសាទភ្នំបាក់ខែងធំណាស់ មានវត្តជាង១០០។ ដោយសារតែការខូចខាតយ៉ាងខ្លាំងដល់អគារនៅទីនេះ រម្មណីយដ្ឋាននេះអនុញ្ញាតឱ្យអ្នកចូលទស្សនាប្រចាំថ្ងៃត្រឹមតែ ៣០០ នាក់។ ឈរលើកំពូលភ្នំបាក់ខែង អ្នកអាចមើលឃើញប្រាសាទអង្គរធំ និងជាពិសេសទេសភាពថ្ងៃលិច ស្រស់ស្អាតមែនទែន។
ប្រាសាទភ្នំបាក់ខែង រូបភាពមកពីអ៊ីនធឺណិត
សមិទ្ធិផលសំខាន់មួយទៀតរបស់ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១ គឺព្រះអង្គបានសាងសង់អាងស្តុកទឹកសិប្បនិមិត្តមួយ ដែលមានទំហំ ៧ គីឡូម៉ែត្រ គុណនឹង ៤ គីឡូម៉ែត្រ។ នេះជាគម្រោងដ៏ធំបំផុតនិងមានអត្ថប្រយោជន៍ចំពោះជីរិតប្រជាជនដែលអ្នកគ្រប់គ្រងបានធ្វើសម្រាប់ប្រជាជន។ អាងស្តុកទឹកនេះអាចការពារទឹកជំនន់ប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព ខណៈដែលជួយសម្រាលភាពរាំងស្ងួត។
បន្ទាប់ពីជំនាន់ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១ រាជវង្សអង្គរបានជួបប្រទះនឹងភាពច្របូកច្របល់រហូតដល់ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី១ឡើងកាន់អំណាច។ ព្រះអង្គបានកសាងប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត (East Mebon) ជាប្រាសាទអង្គរក្សនៃអាងទឹកខាងកើតក្នុងឆ្នាំ ៩៥៣ និងបានសាងប្រាសាទប្រែរូប(Pre Rup) ក្នុងឆ្នាំ ៩៦១ ។
ប្រាសាទប្រែរូប ដោយ Diego Delso, CC BY-SA 3.0,https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=30238197
ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត ដោយ Diego Delso, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=30242825
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥ ជាព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី១ បានសាងសង់ប្រាសាទជាតិថ្មីគឺ ប្រាសាទតាកែវ។ ខ្ញុំសូមលើកឡើងនៅទីនេះ ព្រោះកន្លែងទេសភាពបច្ចុប្បន្ននេះកំពុងត្រូវបានក្រុមស្រាវជ្រាវចិនជួសជុលឡើងវិញ។ ក្នុងរជ្ជកាលទី៥ ប្រាសាទបន្ទាយស្រី ដែលជាប្រាសាទដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងក្រុមរម្មណីយដ្ឋានអង្គរ ក៏ត្រូវបានបញ្ចប់ការសាងសង់ផងដែរ។
ប្រាសាទតាកែវ រូបថតដោយ Supanut Arunoprayote
ប្រាសាទបន្ទាយស្រី (Banteay Srei) គឺជាប្រាសាទមួយដែលត្រូវបានសាងសង់ឡើងដោយ Yajnavaraha ដែលជារដ្ឋមន្ត្រីមួយរូបដ៏សំខាន់របស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥ និងព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី១។ ប្រាសាទបន្ទាយស្រី មិនមានជាប់ពាក់ព័ន្ធជាមួយព្រះមហាក្សត្រិយានី ស្នំ ឬសូម្បីតែស្ត្រីណាមួយឡើយ វាជាប្រាសាទឧទ្ទិសដល់ព្រះសិវៈដោយព្រះសង្ឃ ប៉ុន្តែឈ្មោះត្រូវបានបន្តជាច្រឡំពីមួយជំនាន់ទៅមួយជំនាន់។ ចម្លាក់នៅក្នុងប្រាសាទបន្ទាយស្រី គឺមានភាពប្រណិតណាស់ ហើយអាចនិយាយបានថាជាប្រាសាទដ៏វិសេសបំផុតក្នុងចំណោមរម្មណីយដ្ឋានអង្គរ ដែលជាកន្លែងទាក់ទាញគួរទស្សនា។ រូបសំណាកទេពធីតាដ៏ស្រស់ស្អាតនៅក្នុងប្រាសាទត្រូវបានគេហៅថា “ម៉ូណាលីសានៃបូព៌ា” ដោយប្រជាជននៃលោកខាងលិច។
ប្រាសាទបន្ទាយស្រី(Banteay Srei)
ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ បានសាងសង់អាងស្តុកទឹកខាងលិច ដែលជាគម្រោងដ៏ធំដែលផ្តល់ផលប្រយោជន៍ដល់ប្រជាជន ហើយវានៅតែអាចប្រើប្រាស់រហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ព្រះបាទឧទយាទិត្យវរ្ម័នទី២ បានកសាងប្រាសាទបាពួន។
ប្រាសាទបាពួន រូបថតដោយ: Marcin Konsek / Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=65630655
រាជវង្សអង្គរបានចូលទៅក្នុងភាពចលាចលមួយទៀតរហូតដល់ជំនាន់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២។ អ្នកគ្រប់គ្រងដ៏មានមហិច្ឆតានេះ បានពង្រីកទឹកដី និងពង្រីកអាណាចក្រ គឺព្រះអង្គដែលបានសាងសង់ប្រាសាទអង្គរវត្ត ដែលជានិមិត្តរូបនៃរចនាប័ទ្មចក្រពត្តិ។
បន្ទាប់ពីការសោយទីវង្គតរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២ រាជធានីត្រូវបានកាន់កាប់ដោយកុលសម្ព័ន្ធចាមវៀតណាម ហើយអាណាចក្រក៏ជិតបំផ្លិចបំផ្លាញដែរ។ ជាសំណាងល្អ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលជាស្តេចដ៏អស្ចារ្យបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរបានប្រសូតមក។ ព្រះអង្គធ្លាប់ធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំង ហើយរស់នៅក្នុងប្រទេសខ្មាំងសត្រូវតាំងពីកុមារភាពមកម្ល៉េះ លុះព្រះអង្គយាងត្រឡប់មកពេញវ័យវិញ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនៅឆ្នាំ ១១៨១ ហើយចាប់ផ្ដើមធ្វើអាណាចក្រខ្មែរឡើងវិញ។ ចំពោះខាងក្រៅ ទ្រង់បានដឹកនាំទ័ពអនិច្ចា ចំពោះខាងក្នុង ទ្រង់បានជួសជុលអង្គរធំឡើងវិញ រួមទាំងប្រាសាទសំខាន់ៗដែលមានស្រាប់ ដូចជា ប្រាសាទដំរី ប្រាសាទព្រះខ័ន ប្រាសាទតាព្រហ្ម ប្រាសាទបាយ័ន ជាដើម ដែលបានពិពណ៌នាអំពីទិដ្ឋភាពដ៏អស្ចារ្យនៃរាជធានីដែលបេសកកម្មរបស់ Zhou Daguan បានឃើញនៅឆ្នាំ ១២៩៦ ។
ប្រាសាទព្រះខ័ន រូបភាពមកពីអ៊ីនធឺណិត
ប្រាសាទតាព្រហ្ម រូបថតដោយ Supanut Arunoprayote. - Own work, CC BY 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=104615033
ប្រាសាទបាយ័ន ជាកន្លែងដែលគួរទៅទស្សនា។ ព្រះពុទ្ធបដិមាធ្វើពីឥដ្ឋជាង ១០០ អង្គបានធ្វើឱ្យពិភពលោកចងចាំ "ស្នាមញញឹមអង្គរ" ។
ប្រាសាទបាយ័ន រូបថតដោយ Sasha India - IMG_0759, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=104749829
បន្ទាប់ពីជំនាន់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ រាជវង្សអង្គរបានឈានចូលដល់ការធ្លាក់ចុះដែលមិនអាចត្រឡប់វិញបាន។ រាជធានីត្រូវបានបង្ខំឱ្យផ្លាស់ទីនៅឆ្នាំ ១៤៣១ ដោយបន្សល់ទុកនូវអាណាចក្រនេះ ត្រូវបំផ្លាញដោយព្រះអាទិត្យដ៏ក្ដៅគគុក និងភ្លៀងធ្លាក់ខ្លាំង ហើយត្រូវបានគម្របដោយព្រៃឈើ។